Historia Legnickiego Pola, niewielkiej miejscowości pod Legnicą, sięga swymi korzeniami dramatycznych wydarzeń 1241 r., które były związane z bitwą z Tatarami i naznaczone śmiercią piastowskiego księcia Henryka II Pobożnego.
W tę średniowieczną historię Legnickiego Pola wpisuje obecność benedyktynów dla których księżna Anna, żona tragicznie zmarłego księcia Henryka, będąca pod przemożnym wpływem Św. Jadwigi Śląskiej, funduje opactwo i związany z nim kościół pw. Trójcy Świętej i Najświętszej Marii Panny.
Benedyktyni w Legnickim Polu
Benedyktyni po Reformacji utracili opactwo na rzecz ewangelików, jednak po powrocie do Legnickiego Pola na początku XVIII wieku, z inicjatywy opata Othmara Zinke podjęli w 1723 r. budowę nowego klasztoru, a od 1727 r. rozpoczęli budowę kościoła pw. Podwyższenia Św. Krzyża i św. Jadwigi.
Całe monumentalne założenie kościelno-klasztorne w Legnickim Polu zostało zrealizowane z wielkim rozmachem według projektu słynnego czeskiego architekta Kiliana Ignacego Dientzenhofera i przy współudziale wielu wielkich artystów, znanych w całej Europie.
Dalsze losy opactwa benedyktyńskiego, których początkiem była w 1810 r. przeprowadzona przez władze pruskie kasata zakonów, a później przejęcie i użytkowanie kompleksu klasztornego przez armię pruską, opactwo materialnie przetrwało do naszych czasów.
Fasada kościoła
To pobenedyktyńskie opactwo wraz ze wspaniałym kościołem, stanowiącym jego punkt centralny, jest świadectwem szczególnego „genius loci”, w którym połączone zostały razem pamięć o Świętej Jadwidze, patronce Śląska, wspomnienie o bitwie z tatarami i świetne dzieło architektoniczne o wymiarze europejskim, w którym na szczególne wyróżnienie zasługuje wspaniały późnobarokowy kościół.
Architektura tego kościoła, dzieło architekta Kiliana Ignacego Dientzenhofera z Pragi, stanowi szczytowe osiągnięcie sztuki późnego baroku, a jego wzorce znajdujemy w najlepszych budowlach europejskich tamtego okresu.
Falujące, miękkie linie szczytów i gzymsów oraz dynamiczne kształty fasady i wież, ujęte w zdobne pilastry, wzbogacone kamiennymi dekoracjami portali i rzeźbiarskimi z przedstawieniami świętych, wraz z dominującym znakiem Krzyża, głoszą zwycięstwo wiary i idei chrześcijańskich nad mrocznymi siłami pogaństwa.
Wnętrze kościoła
Architektoniczny układ wnętrza tego kościoła, który oparty został na śmiałych liniach przenikających się elips, wraz okazałym i przejrzystym wnętrzem, stanowi jedno z najciekawszych rozwiązań architektonicznych. To wnętrze przykryte centralnie ogromną kapą sklepienną, wspartą na przylegających do ścian półkolistych filarach, które same przyozdobione kolumnami o kompozytowych kapitelach, wzbogacone zostały dodatkowo stojącymi między kolumnami kamiennymi figurami świętych.
Rozległe powierzchnie sklepień korpusu i prezbiterium kościoła pokryte zostały monumentalnym malarstwem freskowym autorstwa bawarskiego malarza Kośmy Damiana Asama. Wszystkie freski zostały związane tematycznie z ideą przewodnią kościoła promującą apoteozę Krzyża Św., znaku ostatecznego duchowego zwycięstwa na siłami pogaństwa, oraz poświęcone chwale św. Jadwigi Śląskiej, gdyż za świadków tych tradycji uważany był zakon benedyktynów.
Wystrój i wyposażenie świątyni zrealizowane zostało również na niezwykle wysokim poziomem artystycznym i wykonawczym. Ten wystrój, jak i wyposażenie świątyni, zrealizowali wielu uznanych artystów zaangażowanych przez opata Zinke.
Pochodzący z Antwerpii malarz Franciszek de Becker, pracujący na dworze arcybiskupa wrocławskiego Franciszka Ludwika von Neuburg, to twórca centralnego obrazu w ołtarzu głównym, który w rozbudowanej kompozycji malarskiej prezentuje chwilę odnalezienia ciała księcia Henryka Pobożnego przez św. Jadwigę i księżnę Annę.
Znany praski malarz Wacław Wawrzyniec Reiner to autor czterech obrazów umieszczonych w ołtarzach bocznych. Wśród tych obrazów znalazło się malarskie przedstawienie Cudu św. Wojciecha na zielonej górze.
Świetny instrument organowy wykonał w 1731 r. Adam Horatio Casparini, znany i ceniony w XVIII w. twórca organów.
Praski rzeźbiarz Karol Józef Hiernle, to autor większości kamiennych dekoracji rzeźbiarskich na fasadzie i we wnętrzu kościoła, który jest autorem dekoracji rzeźbiarskich zdobiących ołtarze i prospekt organowy.
Pomnik historii
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Pan Aleksander Kwaśniewski uznał 14 kwietnia 2004 r. za pomnik historii zabytkowy zespół obiektów określony w dokumencie urzędowym jako: „Legnickie Pole – pobenedyktyński zespół klasztorny”. W uzasadnieniu zostało podkreślone, że celem umieszczenia zespołu kościelno-klasztornego w Legnickim Polu na zaszczytnej liście Pomników Historii jest, zachowanie unikatowych wartości historycznych, przestrzennych, materialnych i niematerialnych, miejsca i budowli upamiętniających przełomowe wydarzenie, jakim w historii Europy była bitwa wojsk chrześcijańskich pod wodzą Księcia Henryka II Pobożnego z Tatarami w 1241 r.
Za pomnik historii zostały uznane następujące obiekty:
- średniowieczny kościół św. Trójcy
- póżnobarokowy kościół Podwyższenia Krzyża św. i św. Jadwigi Śląskiej
- klasztor pobenedyktyński i pawilon ogrodowy.
Wszystkie zabytkowe obiekty w Legnickim Polu wpisane na Listę Pomników Historii są chętnie i licznie odwiedzane przez duże rzesze turystów i pielgrzymów z różnych regionów Polski oraz z Niemiec i Czech.
Godność Bazyliki Mniejszej
Po wieloletnich staraniach Diecezji Legnickiej, odpowiadając na prośbę Biskupa Legnickiego Stefana Cichego, dnia 15 stycznia 2014 r. Ojciec św. Franciszek, podniósł do godności Bazyliki Mniejszej, kościół pw. Podwyższenia Krzyża św. i św. Jadwigi Śląskiej w Legnickim Polu.
Uroczyste ogłoszenie nadania tytułu Bazyliki Mniejszej odbyło się 15 czerwca 2014 r. pod przewodnictwem Biskupa Stefana Cichego przy licznym udziale duchowieństwa diecezjalnego, wiernych z różnych stron Dolnego Śląska oraz zgromadzonych na dorocznej pielgrzymce przedstawicieli różnych służb mundurowych. Powyższa uroczystość została uświetniona koncertem Filharmonii Dolnośląskiej w Jeleniej Górze, przeglądem kompani honorowej i orkiestry Dolnośląskiej Policji, innych służb i bractw regionalnych oraz gminnym i parafialnym festynem rodzinnym.
Kapituła św. Jadwigi
Natomiast 21.10.2017 r. została powołana do istnienia przez Bp. Zbigniewa Kiernikowskiego kapituła św. Jadwigi w Legnickim Polu. Z tej racji Bazylika Mniejsza została podniesiona do godności Kolegiaty.
Prace remontowe, konserwatorskie i restauratorskie
Wchodzące w skład zespołu kościelno-klasztornego cenne obiekty zabytkowe wymagają nieustannej opieki i podejmowania różnorodnych prac remontowych, konserwatorskich i restauratorskich w które zaangażowana jest nieustannie parafia w Legnickim Polu.
W ostatnich latach prowadzone były różnorodne prace remontowe i konserwatorskie dzięki ofiarności wiernych oraz środków pomocowych pozyskanych z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Urzędu Marszałkowskiego we Wrocławiu, Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków we Wrocławiu oraz Gminy Legnickie Pole.
Wśród prac remontowych wykonany został remont części fasady kościoła, remont elewacji wieży południowej oraz kapitalny remont hełmu wieży z wymianą miedzianego poszycia w latach 2013 – 2014. W tym roku planowane jest wykonanie remontu elewacji wieży północnej, jednak tylko w ograniczonym zakresie ze względu na niewielkie środki finansowe.
W latach 2002 – 2014 podjęte były prace obejmujące różne elementy z zakresu wystroju i wyposażenia, wśród których pracom konserwatorskim poddano ołtarz główny, wraz z dekoracjami rzeźbiarskimi i polichromiami/ retabulum, oraz wielkoformatowym obrazem ołtarzowym, a podczas wcześniejszych prac w latach 2005 – 2008 prowadzono konserwację przy czterech ołtarzach bocznych z obrazami ołtarzowymi i dekoracją rzeźbiarską.
Przedmiotem prac konserwatorskich w latach 2002 i 2014 były malowidła freskowe na emporą muzyczną i sztukaterie sklepienne w części prezbiterialnej, ale szczególnie malarstwo freskowe pokrywające sklepienia całego kościoła jest obecnie zagrożone destrukcją co widać na bardzo licznych spękaniach i zniszczeniach powierzchni malarskich.